I, 27

Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas


Prima pars
Quaestio 27
Prooemium

[29569] Iª q. 27 pr.
Consideratis autem his quae ad divinae essentiae unitatem pertinent, restat considerare de his quae pertinent ad Trinitatem personarum in divinis.

Et quia personae divinae secundum relationes originis distinguuntur, secundum ordinem doctrinae prius considerandum est de origine, sive de processione, secundo, de relationibus originis; tertio, de personis.

Circa processionem quaeruntur quinque.
Primo, utrum processio sit in divinis.
Secundo, utrum aliqua processio in divinis generatio dici possit.
Tertio, utrum praeter generationem aliqua alia processio possit esse in divinis.
Quarto, utrum illa alia processio possit dici generatio.
Quinto, utrum in divinis sint plures processiones quam duae.

 
Primera parte
Cuestión 27
Proemio

[29544] Iª q. 26 pr.
Explicado lo referente a la unidad de la esencia, réstanos estudiar ahora lo que se relaciona con la Trinidad de personas.

Y como las personas divinas se distinguen por sus relaciones de origen, exige el buen método que tratemos: primero, del origen, o sea de la procesión; segundo, de las relaciones de origen, y tercero, de las personas.

Acerca de la procesión se han de averiguar cinco cosas.

1. Si hay procesiones en Dios;
2. Si alguna de las procesiones puede llamarse en Dios generación;
3. Si, además de la generación, hay otra procesión en Dios;
4. Si esta otra procesión puede llamarse generación;
5. Si hay en Dios más de dos procesiones.




Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas > Si hay procesiones en Dios


Prima pars
Quaestio 27
Articulus 1

[29570] Iª q. 27 a. 1 arg. 1
Ad primum sic proceditur.
Videtur quod in Deo non possit esse aliqua processio.
Processio enim significat motum ad extra. Sed in divinis nihil est mobile, neque extraneum. Ergo neque processio.

 
Primera parte
Cuestión 27
Artículo 1

[29570] Iª q. 27 a. 1 arg. 1
DIFICULTADES. Parece que en Dios no puede haber procesión alguna.
1. Procesión significa un movimiento hacia fuera. Pero en Dios nada hay móvil ni extraño. Luego tampoco hay procesión.

[29571] Iª q. 27 a. 1 arg. 2
Praeterea, omne procedens est diversum ab eo a quo procedit. Sed in Deo non est aliqua diversitas, sed summa simplicitas. Ergo in Deo non est processio aliqua.

 

[29571] Iª q. 27 a. 1 arg. 2
2. Lo procedente es diverso de aquello de que procede. Pero en Dios no hay diversidad, sino máxima simplicidad. Luego no hay procesión alguna.

[29572] Iª q. 27 a. 1 arg. 3
Praeterea, procedere ab alio videtur rationi primi principii repugnare. Sed Deus est primum principium, ut supra ostensum est. Ergo in Deo processio locum non habet.

 

[29572] Iª q. 27 a. 1 arg. 3
3. Parece que proceder de otro repugna a la noción de primer principio. Pero, según hemos visto (S.Th. 1, 2, 3), Dios es primer principio. Luego en Dios no cabe procesión.

[29573] Iª q. 27 a. 1 s. c.
Sed contra est quod dicit dominus, Ioan. VIII, ego ex Deo processi.

 

[29573] Iª q. 27 a. 1 s. c.
POR OTRA PARTE, dice el Señor en San Juan (Jn 8,42): “Yo procedí de Dios”.

[29574] Iª q. 27 a. 1 co.
Respondeo dicendum quod divina Scriptura, in rebus divinis, nominibus ad processionem pertinentibus utitur. Hanc autem processionem diversi diversimode acceperunt. Quidam enim acceperunt hanc processionem secundum quod effectus procedit a causa. Et sic accepit Arius, dicens filium procedere a patre sicut primam eius creaturam, et spiritum sanctum procedere a patre et filio sicut creaturam utriusque. Et secundum hoc, neque filius neque spiritus sanctus esset verus Deus. Quod est contra id quod dicitur de filio, I Ioan. ult., ut simus in vero filio eius, hic est verus Deus. Et de spiritu sancto dicitur, I Cor. VI, nescitis quia membra vestra templum sunt spiritus sancti? Templum autem habere solius Dei est.

Alii vero hanc processionem acceperunt secundum quod causa dicitur procedere in effectum, inquantum vel movet ipsum, vel similitudinem suam ipsi imprimit. Et sic accepit Sabellius, dicens ipsum Deum patrem filium dici, secundum quod carnem assumpsit ex virgine. Et eundem dicit spiritum sanctum, secundum quod creaturam rationalem sanctificat, et ad vitam movet. Huic autem acceptioni repugnant verba domini de se dicentis, Ioan. V, non potest facere a se filius quidquam; et multa alia, per quae ostenditur quod non est ipse pater qui filius.

Si quis autem diligenter consideret, uterque accepit processionem secundum quod est ad aliquid extra, unde neuter posuit processionem in ipso Deo. Sed, cum omnis processio sit secundum aliquam actionem, sicut secundum actionem quae tendit in exteriorem materiam, est aliqua processio ad extra; ita secundum actionem quae manet in ipso agente, attenditur processio quaedam ad intra. Et hoc maxime patet in intellectu, cuius actio, scilicet intelligere, manet in intelligente. Quicumque enim intelligit, ex hoc ipso quod intelligit, procedit aliquid intra ipsum, quod est conceptio rei intellectae, ex vi intellectiva proveniens, et ex eius notitia procedens. Quam quidem conceptionem vox significat, et dicitur verbum cordis, significatum verbo vocis.

Cum autem Deus sit super omnia, ea quae in Deo dicuntur, non sunt intelligenda secundum modum infimarum creaturarum, quae sunt corpora; sed secundum similitudinem supremarum creaturarum, quae sunt intellectuales substantiae; a quibus etiam similitudo accepta deficit a repraesentatione divinorum. Non ergo accipienda est processio secundum quod est in corporalibus, vel per motum localem, vel per actionem alicuius causae in exteriorem effectum, ut calor a calefaciente in calefactum; sed secundum emanationem intelligibilem, utpote verbi intelligibilis a dicente, quod manet in ipso. Et sic fides Catholica processionem ponit in divinis.

 

[29574] Iª q. 27 a. 1 co.
RESPUESTA. La Sagrada Escritura, hablando de Dios, emplea términos que pertenecen a la procesión. Pero hay quienes han entendido esta procesión de distintas maneras. Unos la tomaron a la manera como el efecto procede de la causa, y de este modo la entendió Arrio, diciendo que el Hijo procede del Padre como su primera criatura, y el Espíritu Santo del Padre y del Hijo como criatura de los dos. Mas, según esto, ni el Hijo ni el Espíritu Santo serían verdadero Dios, en oposición con lo que del Hijo dice San Juan (1Jn 5,20): “Para que estemos en su verdadero Hijo. Este es verdadero Dios”. Y del Espíritu, Santo dice el Apóstol (1Co 6,19): “¿No sabéis que vuestros miembros son templo del Espíritu Santo?” Tener templo solamente corresponde a Dios.

Entendieron otros esta procesión al modo como se dice que la causa procede en el efecto, bien en cuanto lo mueve o bien en cuanto imprime en él su semejanza. Así lo entendió Sabelio al decir que el mismo Dios Padre es el que se llama Hijo en cuanto toma carne de la Santísima Virgen, y que asimismo se llama Espíritu Santo, por cuanto santifica a la criatura racional y la impulsa a la vida. Pero a esta acepción se oponen las palabras del Señor, que dice de sí en San Juan (Jn 5,19): “El Hijo nada puede hacer por sí mismo”, y otros muchos pasajes en los cuales se manifiesta que el Padre no es el mismo que el Hijo.

Un examen más atento revela que uno y otro entendieron la procesión en cuanto es algo que termina al exterior; de aquí que ni uno ni otro hallasen procesiones en el mismo Dios. Sin embargo, como toda procesión dice o supone una acción, de la misma manera que de la acción que termina en una materia exterior se sigue una procesión externa, a la acción que permanece en el mismo agente corresponde alguna procesión interna, y esto, mejor que en parte alguna, se observa en el entendimiento, cuya acción, el entender, permanece en el mismo que entiende. En quienquiera que entiende, por el solo hecho de entender, procede dentro de él algo que es la concepción de la cosa entendida, que proviene del poder intelectual y procede del conocimiento o noticia de la cosa. Esta concepción es la que enuncia la palabra y se llama “verbo o palabra del corazón”.

Ahora bien, como Dios es superior a todas las cosas, lo que se dice de Dios no se ha de entender al modo como lo hallamos en las criaturas ínfimas, cuales son los cuerpos, sino a la manera como se halla en las criaturas superiores, que son las substancias espirituales; sin olvidar que la semejanza que en ellas sorprendemos no alcanza a representar la realidad divina. No hemos, pues, de entender la procesión al modo como se realiza en los cuerpos, bien se trate del movimiento local o de la acción de las causas cuando producen un efecto exterior, cual sería el paso del calor de un cuerpo caliente a otro que se va calentando, sino en cuanto emanación inteligible y como emana de quien lo dice el verbo inteligible, que permanece en él. Y así es como la fe católica admite las procesiones en Dios.

[29575] Iª q. 27 a. 1 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod obiectio illa procedit de processione quae est motus localis, vel quae est secundum actionem tendentem in exteriorem materiam, vel in exteriorem effectum, talis autem processio non est in divinis, ut dictum est.

 

[29575] Iª q. 27 a. 1 ad 1
SOLUCIONES 1. La dificultad se refiere a la procesión en el sentido de movimiento local o en cuanto acción que tiende a materia o efecto exterior. Ya hemos visto cómo tales procesiones no existen en Dios.

[29576] Iª q. 27 a. 1 ad 2
Ad secundum dicendum quod id quod procedit secundum processionem quae est ad extra, oportet esse diversum ab eo a quo procedit. Sed id quod procedit ad intra processu intelligibili, non oportet esse diversum, imo, quanto perfectius procedit, tanto magis est unum cum eo a quo procedit. Manifestum est enim quod quanto aliquid magis intelligitur, tanto conceptio intellectualis est magis intima intelligenti, et magis unum, nam intellectus secundum hoc quod actu intelligit, secundum hoc fit unum cum intellecto. Unde, cum divinum intelligere sit in fine perfectionis, ut supra dictum est, necesse est quod verbum divinum sit perfecte unum cum eo a quo procedit, absque omni diversitate.

 

[29576] Iª q. 27 a. 1 ad 2
2. Lo procedente según la procesión hacia afuera, es forzosamente distinto de aquello de que procede. Mas lo que de una procesión intelectual procede dentro, no es necesario que sea diverso; más aún, tanto será más uno con su principio cuanta su procesión sea más perfecta. Sabido es, en efecto, que cuanto más se entiende una cosa, tanto la concepción intelectual es más íntima en el que entiende y también más una con él, ya que el entendimiento, en cuanto al acto de entender, se hace una sola cosa con el objeto entendido. Por tanto, como el entendimiento divino se halla, conforme hemos dicho (S.Th. 1, 14, 2), en el último límite de la perfección, es necesario que el Verbo divino sea perfectamente uno con aquello de que procede, excluida toda diversidad.

[29577] Iª q. 27 a. 1 ad 3
Ad tertium dicendum quod procedere a principio ut extraneum et diversum, repugnat rationi primi principii, sed procedere ut intimum et absque diversitate, per modum intelligibilem, includitur in ratione primi principii. Cum enim dicimus aedificatorem principium domus, in ratione huius principii includitur conceptio suae artis, et includeretur in ratione primi principii, si aedificator esset primum principium. Deus autem, qui est primum principium rerum, comparatur ad res creatas ut artifex ad artificiata.

 

[29577] Iª q. 27 a. 1 ad 3
3. Proceder de principio como cosa extraña y diversa, repugna a la razón de primer principio; pero proceder como algo íntimo y sin diversidad por modo inteligible, va incluido en la razón de primer principio. Así, por ejemplo, cuando decimos que el arquitecto es el principio de un edificio, incluimos en la razón de principio la concepción de su arte, y ésta tendría la razón de primer principio si el arquitecto fuese principio primero. Pues bien, Dios, primer principio de las cosas, es, respecto a las criaturas, como el artesano respecto al artefacto.




Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas > Si hay en Dios alguna procesión que pueda llamarse generación


Prima pars
Quaestio 27
Articulus 2

[29578] Iª q. 27 a. 2 arg. 1
Ad secundum sic proceditur.
Videtur quod processio quae est in divinis, non possit dici generatio. Generatio enim est mutatio de non esse in esse, corruptioni opposita; et utriusque subiectum est materia. Sed nihil horum competit divinis. Ergo non potest generatio esse in divinis.

 
Primera parte
Cuestión 27
Artículo 2

[29578] Iª q. 27 a. 2 arg. 1
DIFICULTADES. Parece que la procesión que hay en Dios no puede llamarse generación.
1. La generación es la mutación del no ser al ser, opuesta a la corrupción, y el sujeto de una y de otra es la materia. Pero nada de esto hay en Dios. Luego no puede haber generación.

[29579] Iª q. 27 a. 2 arg. 2
Praeterea, in Deo est processio secundum modum intelligibilem, ut dictum est. Sed in nobis talis processio non dicitur generatio. Ergo neque in Deo.

 

[29579] Iª q. 27 a. 2 arg. 2
2. En Dios hay procesión por vía de inteligencia, según hemos dicho (S.Th. 1, 27, 1). Pero entre nosotros tales procesiones no se llaman generación. Luego tampoco en Dios.

[29580] Iª q. 27 a. 2 arg. 3
Praeterea, omne genitum accipit esse a generante. Esse ergo cuiuslibet geniti est esse receptum. Sed nullum esse receptum est per se subsistens. Cum igitur esse divinum sit esse per se subsistens, ut supra probatum est, sequitur quod nullius geniti esse sit esse divinum. Non est ergo generatio in divinis.

 

[29580] Iª q. 27 a. 2 arg. 3
3. Todo lo engendrado recibe el ser de quien lo engendra. Luego el ser de lo engendrado es un ser recibido. Pero no hay ser recibido que sea subsistente por sí mismo. Si, pues, como hemos dicho (S.Th. 1, 7, 1; y q.11, 4), el ser divino es un ser subsistente por sí mismo, síguese que no es divino el ser de cosa ninguna engendrada. Luego en Dios no hay generación.

[29581] Iª q. 27 a. 2 s. c.
Sed contra est quod dicitur in Psalmo II, ego hodie genui te.

 

[29581] Iª q. 27 a. 2 s. c.
POR OTRA PARTE, en un salmo (Ps 2,7) se dice: “Yo te he engendrado hoy”.

[29582] Iª q. 27 a. 2 co.
Respondeo dicendum quod processio verbi in divinis dicitur generatio. Ad cuius evidentiam, sciendum est quod nomine generationis dupliciter utimur. Uno modo, communiter ad omnia generabilia et corruptibilia, et sic generatio nihil aliud est quam mutatio de non esse ad esse. Alio modo, proprie in viventibus, et sic generatio significat originem alicuius viventis a principio vivente coniuncto. Et haec proprie dicitur nativitas. Non tamen omne huiusmodi dicitur genitum, sed proprie quod procedit secundum rationem similitudinis. Unde pilus vel capillus non habet rationem geniti et filii, sed solum quod procedit secundum rationem similitudinis, non cuiuscumque, nam vermes qui generantur in animalibus, non habent rationem generationis et filiationis, licet sit similitudo secundum genus, sed requiritur ad rationem talis generationis, quod procedat secundum rationem similitudinis in natura eiusdem speciei, sicut homo procedit ab homine, et equus ab equo.

In viventibus autem quae de potentia in actum vitae procedunt, sicut sunt homines et animalia, generatio utramque generationem includit. Si autem sit aliquod vivens cuius vita non exeat de potentia in actum, processio, si qua in tali vivente invenitur, excludit omnino primam rationem generationis; sed potest habere rationem generationis quae est propria viventium. Sic igitur processio verbi in divinis habet rationem generationis. Procedit enim per modum intelligibilis actionis, quae est operatio vitae, et a principio coniuncto, ut supra iam dictum est, et secundum rationem similitudinis, quia conceptio intellectus est similitudo rei intellectae, et in eadem natura existens, quia in Deo idem est intelligere et esse, ut supra ostensum est. Unde processio verbi in divinis dicitur generatio, et ipsum verbum procedens dicitur filius.

 

[29582] Iª q. 27 a. 2 co.
RESPUESTA. La procesión del verbo en Dios se llama generación. Para explicarlo, tómese en cuenta que nosotros empleamos la palabra “generación” en dos sentidos. Primero, de un modo general, aplicada a todo lo que se produce o destruye, y en este caso la generación no es más que la mutación del no ser al ser; y segundo, aplicada a los vivientes, y en este caso la generación significa el origen de un ser vivo que proviene de un principio viviente con el cual está unido, y a esto se llama propiamente “nacimiento”. Sin embargo, no todo lo que así procede puede en rigor llamarse hijo, sino sólo lo que procede según la razón de semejanza; y por esto el pelo o el cabello no tienen razón de engendrados ni de hijos, sino sólo lo que procede según la razón de semejanza, y no de una semejanza cualquiera, pues los gusanos que se engendran en los animales no tienen sazón de generación ni de filiación, aunque en género sean semejantes a ellos; sino que para la razón de verdadera generación se requiere que procedan según la razón de semejanza que da el tener la misma naturaleza específica, que así es como el hombre procede del hombre y el caballo del caballo.

Ahora bien, en los vivientes, que pasan de la potencia al acto de vivir, como los hombres y los animales, su generación incluye los dos modos. Pero si hubiese un ser viviente cuya vida no pasase de la potencia al acto, la procesión, caso de haberla en tal viviente, excluiría en absoluto el primer modo de generación, y, en cambio, puede tener la razón de la generación, que es propia de los seres vivientes.
Así, pues, la procesión del verbo en Dios tiene razón de generación, porque se hace por operación intelectual, que es operación vital; y proviene de un principio que le está unido, conforme hemos dicho (S.Th. 1, 27, 1); y se encuentra en ella la razón de semejanza, porque la concepción del entendimiento es una semejanza de lo conocido; y, por fin, es de la misma naturaleza, porque en Dios ser y entender son una sola cosa, según hemos visto (S.Th. 1, 3, 4; y q.14, 4). Por tanto, en Dios la procesión del verbo recibe el nombre de generación, y el verbo procedente, el de Hijo.

[29583] Iª q. 27 a. 2 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod obiectio illa procedit de generatione secundum rationem primam, prout importat exitum de potentia in actum. Et sic non invenitur in divinis, ut supra dictum est.

 

[29583] Iª q. 27 a. 2 ad 1
SOLUCIONES 1. La dificultad se refiere a la generación tomada en el primer sentido, en cuanto implica el paso de la potencia al acto, y así no existe en Dios, según hemos dicho.

[29584] Iª q. 27 a. 2 ad 2
Ad secundum dicendum quod intelligere in nobis non est ipsa substantia intellectus, unde verbum quod secundum intelligibilem operationem procedit in nobis, non est eiusdem naturae cum eo a quo procedit. Unde non proprie et complete competit sibi ratio generationis. Sed intelligere divinum est ipsa substantia intelligentis, ut supra ostensum est, unde verbum procedens procedit ut eiusdem naturae subsistens. Et propter hoc proprie dicitur genitum et filius. Unde et his quae pertinent ad generationem viventium, utitur Scriptura ad significandam processionem divinae sapientiae, scilicet conceptione et partu, dicitur enim ex persona divinae sapientiae, Proverb. VIII, nondum erant abyssi, et ego iam concepta eram; ante colles ego parturiebar. Sed in intellectu nostro utimur nomine conceptionis, secundum quod in verbo nostri intellectus invenitur similitudo rei intellectae, licet non inveniatur naturae identitas.

 

[29584] Iª q. 27 a. 2 ad 2
2. El acto de entender en nosotros no es la misma substancia del entendimiento, y por esto el verbo procedente de nuestra operación intelectual no es de la misma naturaleza que su principio, y de aquí que, propia y adecuadamente, no pueda llamarse hijo. En cambio, el entender divino es la misma substancia del que entiende, según hemos dicho (S.Th. 1, 14, 4), y, por tanto, el verbo procedente procede como subsistente en su misma naturaleza, y por esto con toda propiedad se llama engendrado e Hijo. De aquí que la Sagrada Escritura, para darnos a conocer la procesión de la sabiduría divina, use de los términos que pertenecen a la generación de los seres vivientes, o sea los de “concepción” y “parto”. Así, en el libro de los Proverbios (Pr 5,24-25) se dice de la sabiduría divina: “Aun no existían los abismos, y yo había sido ya concebida: antes que los collados fui yo dado a luz”. Si, pues, tratándose de la operación de nuestro entendimiento, usamos del término “concepción”, es por cuanto en él se halla la semejanza de la cosa entendida, no obstante que no tenga identidad de naturaleza.

[29585] Iª q. 27 a. 2 ad 3
Ad tertium dicendum quod non omne acceptum est receptum in aliquo subiecto, alioquin non posset dici quod tota substantia rei creatae sit accepta a Deo, cum totius substantiae non sit aliquod subiectum receptivum. Sic igitur id quod est genitum in divinis, accipit esse a generante, non tanquam illud esse sit receptum in aliqua materia vel subiecto (quod repugnat subsistentiae divini esse); sed secundum hoc dicitur esse acceptum, inquantum procedens ab alio habet esse divinum, non quasi aliud ab esse divino existens. In ipsa enim perfectione divini esse continetur et verbum intelligibiliter procedens, et principium verbi; sicut et quaecumque ad eius perfectionem pertinent, ut supra dictum est.

 

[29585] Iª q. 27 a. 2 ad 3
3. No todo lo obtenido de otro es recibido, pues de lo contrario no se podría decir que haya sido recibida de Dios toda la substancia del ser criado, porque no hay sujeto destinado a recibir la totalidad de la substancia. Por consiguiente, lo engendrado en la divinidad recibe el ser del que lo engendra; pero no como si este ser fuese recibido en una materia o sujeto (cosa que repugna a la subsistencia del ser divino), sino que se llama ser recibido por cuanto el procedente tiene de otro el ser divino y no como algo distinto del ser divino. La razón es porque en la misma perfección del ser divino están contenidos el verbo, que procede intelectualmente, y el principio del verbo, así como todo lo que pertenece a su perfección, según hemos visto (S.Th. 1, 4, 2; y q.14, 4).




Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas > Si hay en Dios otra procesión distinta de la generación del verbo


Prima pars
Quaestio 27
Articulus 3

[29586] Iª q. 27 a. 3 arg. 1
Ad tertium sic proceditur.
Videtur quod non sit in divinis alia processio a generatione verbi. Eadem enim ratione erit aliqua alia processio ab illa alia processione, et sic procederetur in infinitum, quod est inconveniens. Standum est igitur in primo, ut sit una tantum processio in divinis.

 
Primera parte
Cuestión 27
Artículo 3

[29586] Iª q. 27 a. 3 arg. 1
DIFICULTADES. Parece que en Dios no hay otra procesión distinta de la generación del verbo.
1. Por la misma razón habría una tercera, distinta de la segunda, y así hasta el infinito, que es proceso inadmisible. Es necesario, pues, detenerse en la primera, y en esta forma no habrá más que una sola procesión en Dios.

[29587] Iª q. 27 a. 3 arg. 2
Praeterea, in omni natura invenitur tantum unus modus communicationis illius naturae, et hoc ideo est, quia operationes secundum terminos habent unitatem et diversitatem. Sed processio in divinis non est nisi secundum communicationem divinae naturae. Cum igitur sit una tantum natura divina, ut supra ostensum est, relinquitur quod una sit tantum processio in divinis.

 

[29587] Iª q. 27 a. 3 arg. 2
2. En una naturaleza cualquiera no hay más que un solo modo de comunicarse, porque las acciones se unifican o diversifican según la unidad o diversidad de sus términos respectivos. Pero la procesión en Dios tiene por término la comunicación de la naturaleza divina. Si, pues, no hay más que una sola naturaleza divina, como hemos demostrado (S.Th. 1, 11, 3), síguese que no puede haber en Dios más que una sola procesión.

[29588] Iª q. 27 a. 3 arg. 3
Praeterea, si sit in divinis alia processio ab intelligibili processione verbi, non erit nisi processio amoris, quae est secundum voluntatis operationem. Sed talis processio non potest esse alia a processione intellectus intelligibili, quia voluntas in Deo non est aliud ab intellectu, ut supra ostensum est. Ergo in Deo non est alia processio praeter processionem verbi.

 

[29588] Iª q. 27 a. 3 arg. 3
3. Si hubiese en Dios otra procesión distinta de la inteligible del verbo, no sería más que la procesión del amor subsiguiente al acto de la voluntad. Pero ésta procesión no puede ser distinta de la procesión inteligible del entendimiento, porque, según hemos dicho (S.Th. 1, 19, 1), la voluntad en Dios no es distinta del entendimiento. Luego en Dios no hay otra procesión además de la del verbo.

[29589] Iª q. 27 a. 3 s. c.
Sed contra est quod spiritus sanctus procedit a patre, ut dicitur Ioan. XV. Ipse autem est alius a filio, secundum illud Ioan. XIV, rogabo patrem meum, et alium Paracletum dabit vobis. Ergo in divinis est alia processio praeter processionem verbi.

 

[29589] Iª q. 27 a. 3 s. c.
POR OTRA PARTE, como se dice en San Juan (Jn 15,26), el Espíritu Santo procede del Padre. Pero es distinto del Hijo, según aquello del propio San Juan (Jn 14,16): “Rogaré a mi Padre y os daré otro Paráclito”. Luego, además de la del verbo, hay en Dios otra procesión.

[29590] Iª q. 27 a. 3 co.
Respondeo dicendum quod in divinis sunt duae processiones, scilicet processio verbi, et quaedam alia. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod in divinis non est processio nisi secundum actionem quae non tendit in aliquid extrinsecum, sed manet in ipso agente. Huiusmodi autem actio in intellectuali natura est actio intellectus et actio voluntatis. Processio autem verbi attenditur secundum actionem intelligibilem. Secundum autem operationem voluntatis invenitur in nobis quaedam alia processio, scilicet processio amoris, secundum quam amatum est in amante, sicut per conceptionem verbi res dicta vel intellecta, est in intelligente. Unde et praeter processionem verbi, ponitur alia processio in divinis, quae est processio amoris.

 

[29590] Iª q. 27 a. 3 co.
RESPUESTA. En Dios hay dos procesiones: la del verbo y otra. Para explicarlo tómese en cuenta que en Dios no hay procesión más que por razón de las operaciones que no tienden a cosa extrínseca, sino que permanecen en el mismo agente. Ahora bien, en la naturaleza intelectual, esta clase de acciones son la del entendimiento y la de la voluntad. Por la acción de la inteligencia se produce el verbo, y por la operación de la voluntad hay también en nosotros otra procesión, que es la procesión del amor, por la cual lo amado está en el que ama, como por la concepción del verbo la cosa dicha o entendida está en el que entiende. De aquí, pues, que, además de la procesión del verbo, se admita en Dios otra procesión, que es la procesión del amor.

[29591] Iª q. 27 a. 3 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod non est necessarium procedere in divinis processionibus in infinitum. Processio enim quae est ad intra in intellectuali natura, terminatur in processione voluntatis.

 

[29591] Iª q. 27 a. 3 ad 1
SOLUCIONES 1. No es necesario prolongar indefinidamente las procesiones en Dios, ya que las procesiones inmanentes en la naturaleza intelectual terminan en la de la voluntad.

[29592] Iª q. 27 a. 3 ad 2
Ad secundum dicendum quod quidquid est in Deo, est Deus, ut supra ostensum est, quod non contingit in aliis rebus. Et ideo per quamlibet processionem quae non est ad extra, communicatur divina natura, non autem aliae naturae.

 

[29592] Iª q. 27 a. 3 ad 2
2. Según hemos dicho (q.3 a.3 y 4), todo lo que hay en Dios es Dios, cosa que no sucede en los demás seres, y, por tanto, la naturaleza divina se comunica por cualquier procesión que no termine fuera, pero no las otras naturalezas.

[29593] Iª q. 27 a. 3 ad 3
Ad tertium dicendum quod, licet in Deo non sit aliud voluntas et intellectus, tamen de ratione voluntatis et intellectus est, quod processiones quae sunt secundum actionem utriusque, se habeant secundum quendam ordinem. Non enim est processio amoris nisi in ordine ad processionem verbi, nihil enim potest voluntate amari, nisi sit in intellectu conceptum. Sicut igitur attenditur quidam ordo verbi ad principium a quo procedit, licet in divinis sit eadem substantia intellectus et conceptio intellectus; ita, licet in Deo sit idem voluntas et intellectus, tamen, quia de ratione amoris est quod non procedat nisi a conceptione intellectus, habet ordinis distinctionem processio amoris a processione verbi in divinis.

 

[29593] Iª q. 27 a. 3 ad 3
3. Si bien en Dios la voluntad no es distinta del entendimiento, es, sin embargo, de esencia del entendimiento y de la voluntad que las procesiones originadas de sus respectivos actos guarden entre sí cierto orden. En efecto, no hay procesión del amor como no sea en orden a la procesión del verbo, puesto que nada puede ser amado por la voluntad si no ha sido concebido en el entendimiento. Por tanto, así como apreciamos un determinado orden del verbo al principio de que procede, no obstante que en Dios el entendimiento y la concepción del entendimiento sean su misma substancia, así también, y a pesar de que en Dios se identifiquen el entendimiento y la voluntad, como es de esencia del amor que no proceda más que de la concepción del entendimiento, hay en Dios distinción de orden entre la procesión del amor y la del verbo.




Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas > Si la procesión del amor es en Dios generación


Prima pars
Quaestio 27
Articulus 4

[29594] Iª q. 27 a. 4 arg. 1
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod processio amoris in divinis sit generatio. Quod enim procedit in similitudine naturae in viventibus, dicitur generatum et nascens. Sed id quod procedit in divinis per modum amoris, procedit in similitudine naturae, alias esset extraneum a natura divina, et sic esset processio ad extra. Ergo quod procedit in divinis per modum amoris, procedit ut genitum et nascens.

 
Primera parte
Cuestión 27
Artículo 4

[29594] Iª q. 27 a. 4 arg. 1
DIFICULTADES Parece que la procesión del amor es en Dios generación.
1. Lo que en los vivientes procede con semejanza de naturaleza, se llama engendrado y nacido. Pero lo que procede en Dios por modo de amor, procede con semejanza de naturaleza, ya que, de lo contrario, sería extraño a la naturaleza divina, y, por tanto, sería una procesión extrínseca. Luego lo que procede en Dios por modo de amor, procede como engendrado y nacido.

[29595] Iª q. 27 a. 4 arg. 2
Praeterea, sicut similitudo est de ratione verbi, ita est etiam de ratione amoris, unde dicitur Eccli. XIII, quod omne animal diligit simile sibi. Si igitur ratione similitudinis verbo procedenti convenit generari et nasci, videtur etiam quod amori procedenti convenit generari.

 

[29595] Iª q. 27 a. 4 arg. 2
2. Así como la semejanza es de esencia del verbo, también lo es del amor, y por eso se dice en el Eclesiástico (Eclo 13,19) que “todo animal ama a su semejante”. Si, pues, por razón de la semejanza conviene al Verbo procedente ser engendrado y nacido, parece que también conviene al amor procedente ser engendrado.

[29596] Iª q. 27 a. 4 arg. 3
Praeterea, non est in genere quod non est in aliqua eius specie. Si igitur in divinis sit quaedam processio amoris, oportet quod, praeter hoc nomen commune, habeat aliquod nomen speciale. Sed non est aliud nomen dare nisi generatio. Ergo videtur quod processio amoris in divinis sit generatio.

 

[29596] Iª q. 27 a. 4 arg. 3
3. No puede pertenecer a un género lo que no está en ninguna de sus especies. Si, pues, hubiese en Dios una procesión del amor, sería necesario que, además de este nombre común, tuviese algún otro especial. Pero no se le puede dar otro que el de “generación”. Luego parece que la procesión del amor es una generación.

[29597] Iª q. 27 a. 4 s. c.
Sed contra est quia secundum hoc sequeretur quod spiritus sanctus, qui procedit ut amor, procederet ut genitus. Quod est contra illud Athanasii, spiritus sanctus a patre et filio non factus nec creatus nec genitus, sed procedens.

 

[29597] Iª q. 27 a. 4 s. c.
POR OTRA PARTE, de ser así, seguiríase que el Espíritu Santo, que procede como amor, procedería como engendrado, en contra de lo que dice San Atanasio: “Del Padre y del Hijo, el Espíritu Santo, no hecho, ni criado, ni engendrado, sino procedente”.

[29598] Iª q. 27 a. 4 co.
Respondeo dicendum quod processio amoris in divinis non debet dici generatio. Ad cuius evidentiam, sciendum est quod haec est differentia inter intellectum et voluntatem, quod intellectus fit in actu per hoc quod res intellecta est in intellectu secundum suam similitudinem, voluntas autem fit in actu, non per hoc quod aliqua similitudo voliti sit in voluntate, sed ex hoc quod voluntas habet quandam inclinationem in rem volitam. Processio igitur quae attenditur secundum rationem intellectus, est secundum rationem similitudinis, et intantum potest habere rationem generationis, quia omne generans generat sibi simile. Processio autem quae attenditur secundum rationem voluntatis, non consideratur secundum rationem similitudinis, sed magis secundum rationem impellentis et moventis in aliquid. Et ideo quod procedit in divinis per modum amoris, non procedit ut genitum vel ut filius, sed magis procedit ut spiritus, quo nomine quaedam vitalis motio et impulsio designatur, prout aliquis ex amore dicitur moveri vel impelli ad aliquid faciendum.

 

[29598] Iª q. 27 a. 4 co.
RESPUESTA. La procesión del amor en Dios no debe llamarse generación. Para entenderlo tómese en cuenta que el entendimiento se pone en acto debido a que el objeto entendido está en él por su semejanza, y, en cambio, la voluntad se pone en acto, no porque en ella haya semejanza alguna de lo querido, sino porque en la voluntad hay cierta inclinación a lo que quiere. Así, pues, la procesión que se toma según la razón de entendimiento, es según la razón de semejanza, y, por consiguiente, puede tener razón de generación, porque todo el que engendra, engendra algo semejante a él. Pero la que se toma según la razón de voluntad no tiene razón de semejanza, sino más bien razón de impulso o movimiento hacia algo, y, por consiguiente, lo que en Dios procede por modo de amor no procede como engendrado ni como hijo, sino más bien como “espíritu”, en sentido de cierta moción o impulso vital, a la manera como alguien es movido o impulsado por el amor a ejecutar alguna cosa.

[29599] Iª q. 27 a. 4 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod quidquid est in divinis, est unum cum divina natura. Unde ex parte huius unitatis non potest accipi propria ratio huius processionis vel illius, secundum quam una distinguatur ab alia, sed oportet quod propria ratio huius vel illius processionis accipiatur secundum ordinem unius processionis ad aliam. Huiusmodi autem ordo attenditur secundum rationem voluntatis et intellectus. Unde secundum horum propriam rationem sortitur in divinis nomen utraque processio, quod imponitur ad propriam rationem rei significandam. Et inde est quod procedens per modum amoris et divinam naturam accipit, et tamen non dicitur natum.

 

[29599] Iª q. 27 a. 4 ad 1
SOLUCIONES 1. Cuanto hay en Dios se identifica con la naturaleza divina. No es, pues, por el lado de esta unidad donde se puede hallar la razón propia de ésta o de la otra procesión, en cuanto se distinguen entre sí, sino que la razón propia de cada una de ellas forzosamente se ha de tomar del orden de una procesión a otra. Ahora bien, este orden se considera según la razón del entendimiento y de la voluntad. Luego de la razón propia de entendimiento y de voluntad tomará nombre en Dios una y otra procesión, puesto que el nombre se impone para significar la razón propia de las cosas; y de aquí que lo procedente por modo de amor reciba la naturaleza divina y, sin embargo, no se llama nacido.

[29600] Iª q. 27 a. 4 ad 2
Ad secundum dicendum quod similitudo aliter pertinet ad verbum, et aliter ad amorem. Nam ad verbum pertinet inquantum ipsum est quaedam similitudo rei intellectae, sicut genitum est similitudo generantis, sed ad amorem pertinet, non quod ipse amor sit similitudo, sed inquantum similitudo est principium amandi. Unde non sequitur quod amor sit genitus, sed quod genitum sit principium amoris.

 

[29600] Iª q. 27 a. 4 ad 2
2. De una manera pertenece la semejanza al verbo y de otra al amor. Al verbo pertenece en cuanto que él mismo es cierta semejanza del objeto entendido, como lo es el engendrado del que engendra; y, al amor, en cambio, pertenece no porque él mismo sea semejanza, sino en cuanto la semejanza es principio de amor. Por tanto, no se sigue que el amor sea engendrado, sino que lo engendrado es principio del amor.

[29601] Iª q. 27 a. 4 ad 3
Ad tertium dicendum quod Deum nominare non possumus nisi ex creaturis, ut dictum est supra. Et quia in creaturis communicatio naturae non est nisi per generationem, processio in divinis non habet proprium vel speciale nomen nisi generationis. Unde processio quae non est generatio, remansit sine speciali nomine. Sed potest nominari spiratio, quia est processio spiritus.

 

[29601] Iª q. 27 a. 4 ad 3
3. Nosotros no podemos imponer nombres a Dios más que valiéndonos de las criaturas, según tenemos dicho (q.13 a.1). Y como en las criaturas el único modo de propagar la naturaleza es la generación, la procesión divina no tiene otro nombre propio y particular más que el de “generación”. De aquí que la procesión que no es generación haya quedado sin nombre especial. Puede, sin embargo, llamarse “espiración”, porque es procesión del espíritu.




Primera parte > Tratado acerca de Dios Trino > Del origen o procesión de las personas divinas > Si hay en Dios más procesiones que estas dos


Prima pars
Quaestio 27
Articulus 5

[29602] Iª q. 27 a. 5 arg. 1
Ad quintum sic proceditur. Videtur quod sint plures processiones in divinis quam duae. Sicut enim scientia et voluntas attribuitur Deo, ita et potentia. Si igitur secundum intellectum et voluntatem accipiuntur in Deo duae processiones, videtur quod tertia sit accipienda secundum potentiam.

 
Primera parte
Cuestión 27
Artículo 5

[29602] Iª q. 27 a. 5 arg. 1
DIFICULTADES. Parece que en Dios hay más procesiones que estas dos:
1. Lo mismo que se atribuye a Dios la ciencia y la voluntad, se le atribuye también la potencia. Si, pues, por razón del entendimiento y de la voluntad se conciben dos procesiones en Dios, parece que debiera concebirse una tercera, por razón de la potencia.

[29603] Iª q. 27 a. 5 arg. 2
Praeterea, bonitas maxime videtur esse principium processionis, cum bonum dicatur diffusivum sui esse. Videtur igitur quod secundum bonitatem aliqua processio in divinis accipi debeat.

 

[29603] Iª q. 27 a. 5 arg. 2
2. La bondad parece ser el principio más indicado de procesión, toda vez que el bien tiende a difundirse. Parece, pues, que debería concebirse en Dios alguna procesión por razón de la bondad.

[29604] Iª q. 27 a. 5 arg. 3
Praeterea, maior est fecunditatis virtus in Deo quam in nobis. Sed in nobis non est tantum una processio verbi, sed multae, quia ex uno verbo in nobis procedit aliud verbum; et similiter ex uno amore alius amor. Ergo et in Deo sunt plures processiones quam duae.

 

[29604] Iª q. 27 a. 5 arg. 3
3. Es más perfecta en Dios la fecundidad que en nosotros. Pero en nosotros hay muchas maneras de procedencia del verbo y no una sola; pues en nosotros de un verbo procede otro, y lo mismo de un amor, otros amores. Luego también en Dios hay más de dos procesiones.

[29605] Iª q. 27 a. 5 s. c.
Sed contra est quod in Deo non sunt nisi duo procedentes, scilicet filius et spiritus sanctus. Ergo sunt ibi tantum duae processiones.

 

[29605] Iª q. 27 a. 5 s. c.
POR OTRA PARTE, en Dios no hay más que dos procedentes: el Hijo y el Espíritu Santo. Luego no hay más que dos procesiones.

[29606] Iª q. 27 a. 5 co.
Respondeo dicendum quod processiones in divinis accipi non possunt nisi secundum actiones quae in agente manent. Huiusmodi autem actiones in natura intellectuali et divina non sunt nisi duae, scilicet intelligere et velle. Nam sentire, quod etiam videtur esse operatio in sentiente, est extra naturam intellectualem, neque totaliter est remotum a genere actionum quae sunt ad extra; nam sentire perficitur per actionem sensibilis in sensum. Relinquitur igitur quod nulla alia processio possit esse in Deo, nisi verbi et amoris.

 

[29606] Iª q. 27 a. 5 co.
RESPUESTA. No pueden concebirse procesiones en Dios más que por razón de las acciones que permanecen en el propio agente. Estas en la naturaleza intelectual y divina son exclusivamente dos: entender y querer; pues el sentir, que también parece acción inmanente, es, en primer lugar, ajeno a la naturaleza intelectual, y además no es totalmente extraño al género de acciones que terminan fuera del sujeto, puesto que la sensación se realiza debido a la acción de lo sensible en el sentido. Resulta, por tanto, que no puede haber en Dios procesión alguna más que la del verbo y la del amor.

[29607] Iª q. 27 a. 5 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod potentia est principium agendi in aliud, unde secundum potentiam accipitur actio ad extra. Et sic secundum attributum potentiae non accipitur processio divinae personae, sed solum processio creaturarum.

 

[29607] Iª q. 27 a. 5 ad 1
SOLUCIONES 1. La potencia es el principio de obrar en otro, y de aquí que, en razón de la potestad, se conciba la acción hacia afuera. Por tanto, el atributo del poder no conduce a la procesión de la persona divina, sino sólo a la de la criatura.

[29608] Iª q. 27 a. 5 ad 2
Ad secundum dicendum quod bonum, sicut dicit Boetius in libro de Hebd., pertinet ad essentiam et non ad operationem, nisi forte sicut obiectum voluntatis. Unde, cum processiones divinas secundum aliquas actiones necesse sit accipere, secundum bonitatem et huiusmodi alia attributa non accipiuntur aliae processiones nisi verbi et amoris, secundum quod Deus suam essentiam, veritatem et bonitatem intelligit et amat.

 

[29608] Iª q. 27 a. 5 ad 2
2. El bien, como dice Boecio, pertenece a la esencia y no a la operación, excepto, si acaso, en cuanto es objeto de la voluntad. Si, pues, las procesiones divinas necesariamente han de estar vinculadas a determinadas acciones por razón de la bondad o de otros atributos semejantes no habrá, más procesiones que la del verbo y la del amor en cuanto Dios conoce y ama su esencia, su verdad y su bondad.

[29609] Iª q. 27 a. 5 ad 3
Ad tertium dicendum quod, sicut supra habitum est, Deus uno simplici actu omnia intelligit, et similiter omnia vult. Unde in eo non potest esse processio verbi ex verbo, neque amoris ex amore, sed est in eo solum unum verbum perfectum, et unus amor perfectus. Et in hoc eius perfecta fecunditas manifestatur.

 

[29609] Iª q. 27 a. 5 ad 3
3. Según hemos dicho (S.Th. 1, 14, 3; q.19, 5), Dios con un solo y simplicísimo acto lo entiende todo, y de la misma manera lo ama todo. Por consiguiente, en Él no es posible que de un verbo proceda otro verbo y de un amor otro amor. Un solo verbo perfecto hay en Él y un solo amor perfecto, y en esto se manifiesta su perfecta fecundidad.

Cuestión precedente

 

Cuestión siguiente