I-II, 43

Segunda parte > Actos humanos > Las pasiones > De las causas del temor


Prima pars secundae partis
Quaestio 43
Prooemium

[35378] Iª-IIae q. 43 pr.
Deinde considerandum est de causa timoris. Et circa hoc quaeruntur duo.
Primo, utrum causa timoris sit amor.
Secundo, utrum causa timoris sit defectus.

 
Primera sección de la segunda parte
Cuestión 43
Proemio

[35378] Iª-IIae q. 43 pr.
Corresponde a continuación tratar de la causa del temor (q.41 intr). Esta cuestión plantea y exige respuesta a dos problemas:
1. ¿Es el amor causa del temor?;
2. ¿Es la impotencia causa del temor?




Segunda parte > Actos humanos > Las pasiones > De las causas del temor > ¿Es el amor causa del temor?


Prima pars secundae partis
Quaestio 43
Articulus 1

[35379] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 1
Ad primum sic proceditur. Videtur quod amor non sit causa timoris.
Illud enim quod introducit aliquid, est causa eius. Sed timor introducit amorem caritatis, ut Augustinus dicit, super canonicam Ioan. Ergo timor est causa amoris, et non e converso.

 
Primera sección de la segunda parte
Cuestión 43
Artículo 1

[35379] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 1
DIFICULTADES. Por las que parece que el amor no es causa del temor:
1. En efecto, lo que induce a una cosa es su causa. Pero el temor induce al amor de caridad, como dice San Agustín Super canonicam Ioan. Luego el temor es causa del amor, y no viceversa.

[35380] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 2
Praeterea, philosophus dicit, in II Rhetoric., quod illi maxime timentur, a quibus expectamus imminere nobis aliqua mala. Sed per hoc quod ab aliquo expectamus malum, magis provocamur ad odium eius quam ad amorem. Ergo timor magis causatur ab odio quam ab amore.

 

[35380] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 2
2. Dice el Filósofo en II Rhetoric., que son temidos, sobre todo, aquellos de quienes aguardamos inminentemente algunos males. Pero, por el hecho de que aguardamos un mal de alguien, somos provocados más bien al odio que al amor. Luego el temor es causado más bien por el odio que por el amor.

[35381] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 3
Praeterea, supra dictum est quod ea quae sunt a nobis ipsis, non habent rationem terribilium. Sed ea quae sunt ex amore, maxime proveniunt ex intimo cordis. Ergo timor ex amore non causatur.

 

[35381] Iª-IIae q. 43 a. 1 arg. 3
3. Se ha dicho anteriormente (q.42 a.3) que lo que depende de nosotros no tiene razón de terrible. Pero las cosas que proceden de nosotros provienen especialmente de lo íntimo del corazón. Luego el temor no es causado por el amor.

[35382] Iª-IIae q. 43 a. 1 s. c.
Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro octoginta trium quaest., nulli dubium est non aliam esse metuendi causam, nisi ne id quod amamus, aut adeptum amittamus, aut non adipiscamur speratum. Omnis ergo timor causatur ex hoc quod aliquid amamus. Amor igitur est causa timoris.

 

[35382] Iª-IIae q. 43 a. 1 s. c.
POR OTRA PARTE, está lo que dice San Agustín en el libro Octoginta trium quaest.: Nadie dude de que no es otra la causa de temer sino el poder perder lo que amamos después de conseguirlo, o no alcanzarlo después de esperarlo. Luego todo temor es causado porque amamos algo. El amor, en consecuencia, es causa del temor.

[35383] Iª-IIae q. 43 a. 1 co.
Respondeo dicendum quod obiecta passionum animae se habent ad eas tanquam formae ad res naturales vel artificiales, quia passiones animae speciem recipiunt ab obiectis, sicut res praedictae a suis formis. Sicut igitur quidquid est causa formae, est causa rei constitutae per ipsam; ita etiam quidquid, et quocumque modo, est causa obiecti, est causa passionis. Contingit autem aliquid esse causam obiecti vel per modum causae efficientis, vel per modum dispositionis materialis. Sicut obiectum delectationis est bonum apparens conveniens coniunctum, cuius causa efficiens est illud quod facit coniunctionem, vel quod facit convenientiam vel bonitatem, vel apparentiam huiusmodi boni; causa autem per modum dispositionis materialis, est habitus, vel quaecumque dispositio secundum quam fit alicui conveniens aut apparens illud bonum quod est ei coniunctum.

Sic igitur, in proposito, obiectum timoris est aestimatum malum futurum propinquum cui resisti de facili non potest. Et ideo illud quod potest inferre tale malum, est causa effectiva obiecti timoris, et per consequens ipsius timoris. Illud autem per quod aliquis ita disponitur ut aliquid sit ei tale, est causa timoris, et obiecti eius, per modum dispositionis materialis. Et hoc modo amor est causa timoris, ex hoc enim quod aliquis amat aliquod bonum, sequitur quod privativum talis boni sit ei malum, et per consequens quod timeat ipsum tanquam malum.

 

[35383] Iª-IIae q. 43 a. 1 co.
RESPUESTA. Los objetos de las pasiones del alma son respecto de ellas como las formas respecto de las cosas naturales o artificiales, porque las pasiones del alma reciben su especie de los objetos, como las cosas antedichas, de sus formas. Por consiguiente, así como todo lo que es causa de la forma es causa de la cosa constituida por esa forma, así también todo lo que de cualquier modo es causa del objeto, es causa de la pasión. Ahora bien, una cosa puede ser causa del objeto, o a modo de causa eficiente, o a modo de disposición material. Así, el objeto de delectación es el bien aprehendido como conveniente y unido, y su causa eficiente es aquello que causa la unión, o lo que ocasiona la conveniencia o bondad de semejante bien o su apariencia; mientras la causa a modo de disposición material es un hábito o cualquier disposición en virtud de la cual resulta conveniente para alguien, o es aprehendido como tal, el bien que le está unido.

Así, pues, viniendo a nuestro caso, el objeto del temor es lo que se estima como un mal futuro próximo al que no se puede resistir con facilidad. Y, por tanto, aquello que puede infligir ese mal es la causa eficiente del objeto del temor y, consiguientemente, del mismo temor. Mas lo que hace disponer a uno de manera que algo sea tal mal para él, es la causa del temor y de su objeto a modo de disposición material. Y en este sentido el amor es causa del temor, pues, por lo mismo que alguien ama un bien, se sigue que lo que priva de ese bien sea un mal para él y, por consiguiente, que lo tome como un mal.

[35384] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod, sicut supra dictum est, timor per se et primo respicit ad malum, quod refugit, quod opponitur alicui bono amato. Et sic per se timor nascitur ex amore. Secundario vero respicit ad id per quod provenit tale malum. Et sic per accidens quandoque timor inducit amorem, inquantum scilicet homo qui timet puniri a Deo, servat mandata eius, et sic incipit sperare, et spes introducit amorem, ut supra dictum est.

 

[35384] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 1
SOLUCIONES. 1. Como se ha expuesto anteriormente (q.42 a.1), el temor primera y directamente mira al mal que rehuye, el cual se opone al bien amado. Y así, el temor, de suyo, nace del amor. Pero secundariamente mira a la causa de la que proviene tal mal. Y así, accidentalmente, el temor conduce algunas veces al amor, en cuanto el hombre que teme ser castigado por Dios, guarda sus mandamientos, y de este modo comienza a esperar, y la esperanza conduce al amor, como se ha dicho anteriormente (q.40 a.7).

[35385] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 2
Ad secundum dicendum quod ille a quo expectantur mala, primo quidem odio habetur, sed postquam ab ipso iam incipiunt sperari bona, tunc incipit amari. Bonum autem cui contrariatur malum quod timetur, a principio amabatur.

 

[35385] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 2
2. Aquel de quien se aguardan males, primeramente se le odia, pero una vez que se comienza a esperar bienes de él, entonces empieza a ser amado. En cambio, el bien al que es contrario el mal que se teme, era amado desde un principio.

[35386] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 3
Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit de eo quod est causa mali terribilis per modum efficientis. Amor autem est causa eius per modum materialis dispositionis, ut dictum est.

 

[35386] Iª-IIae q. 43 a. 1 ad 3
3. El argumento es procedente respecto de lo que es a modo de causa eficiente del mal terrible, mientras el amor es su causa a modo de disposición material, como se ha dicho (en la sol.).




Segunda parte > Actos humanos > Las pasiones > De las causas del temor > ¿Es la impotencia causa del temor?


Prima pars secundae partis
Quaestio 43
Articulus 2

[35387] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 1
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod defectus non sit causa timoris.
Illi enim qui potentiam habent, maxime timentur. Sed defectus contrariatur potentiae. Ergo defectus non est causa timoris.

 
Primera sección de la segunda parte
Cuestión 43
Artículo 2

[35387] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 1
DIFICULTADES. Por las que parece que la impotencia no es causa del temor:
1. En efecto, se teme, sobre todo, a los que tienen poder. Pero la impotencia es contraria al poder. Luego la impotencia no es causa del temor.

[35388] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 2
Praeterea, illi qui iam decapitantur, maxime sunt in defectu. Sed tales non timent. Ut dicitur in II Rhetoric. Ergo defectus non est causa timoris.

 

[35388] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 2
2. Los que van a ser decapitados se hallan en la máxima impotencia. Pero los tales no temen, como dice II Rhetoric. Luego la impotencia no es causa del temor.

[35389] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 3
Praeterea, decertare ex fortitudine provenit, non ex defectu. Sed decertantes timent eos qui pro eisdem decertant, ut dicitur in II Rhetoric. Ergo defectus non est causa timoris.

 

[35389] Iª-IIae q. 43 a. 2 arg. 3
3. Pelear proviene de la fortaleza, no de la impotencia. Pero los combatientes temen a los que luchan frente a ellos, como dice II Rhetoric. Luego la impotencia no es causa del temor.

[35390] Iª-IIae q. 43 a. 2 s. c.
Sed contra, contrariorum contrariae sunt causae. Sed divitiae, et robur, et multitudo amicorum, et potestas, excludunt timorem, ut dicitur in II Rhetoric. Ergo ex defectu horum timor causatur.

 

[35390] Iª-IIae q. 43 a. 2 s. c.
POR OTRA PARTE, las causas de los contrarios son contrarias. Pero las riquezas, la fuerza, el gran número de amigos y el poder excluyen el temor, como dice II Rhetoric. Luego el temor se produce por la falta de estas cosas.

[35391] Iª-IIae q. 43 a. 2 co.
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, duplex causa timoris accipi potest, una quidem per modum materialis dispositionis, ex parte eius qui timet; alia per modum causae efficientis, ex parte eius qui timetur. Quantum igitur ad primum, defectus, per se loquendo, est causa timoris, ex aliquo enim defectu virtutis contingit quod non possit aliquis de facili repellere imminens malum. Sed tamen ad causandum timorem requiritur defectus cum aliqua mensura. Minor enim est defectus qui causat timorem futuri mali, quam defectus consequens malum praesens, de quo est tristitia. Et adhuc esset maior defectus, si totaliter sensus mali auferretur, vel amor boni cuius contrarium timetur.

Quantum vero ad secundum, virtus et robur, per se loquendo, est causa timoris, ex hoc enim quod aliquid quod apprehenditur ut nocivum, est virtuosum, contingit quod eius effectus repelli non potest. Contingit tamen per accidens quod aliquis defectus ex ista parte causat timorem, inquantum ex aliquo defectu contingit quod aliquis velit nocumentum inferre, puta propter iniustitiam, vel quia ante laesus fuit, vel quia timet laedi.

 

[35391] Iª-IIae q. 43 a. 2 co.
RESPUESTA. Como se ha expuesto antes (a.1), puede considerarse una doble causa del temor. La primera, a modo de disposición material, por parte del que teme; la segunda, a modo de causa eficiente, por parte de lo que se teme. Así, pues, en cuanto a la primera, la impotencia es, de suyo, causa del temor. En efecto, sucede que por la falta de poder no puede uno rechazar con facilidad un mal inminente. Pero en cambio, para causar temor se requiere una impotencia de cierta medida. Pues la impotencia que causa el temor de un mal futuro es menor que la impotencia consiguiente al mal presente, objeto de la tristeza. Y aún sería mayor la impotencia si desapareciese totalmente la sensación del mal o el amor del bien cuyo contrario se teme.

En cuanto a la segunda, el poder y la fuerza, absolutamente hablando, son causa del temor, pues por el hecho de que algo que se aprehende como nocivo es poderoso, su efecto no puede rechazarse. Puede suceder, sin embargo, accidentalmente, que bajo este aspecto un defecto cause temor, en cuanto que alguien, debido a un defecto, quiera causar daño; por ejemplo, movido por la injusticia, o porque ha sido antes ofendido o teme serlo.

[35392] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod ratio illa procedit de causa timoris ex parte causae efficientis.

 

[35392] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 1
SOLUCIONES. 1. El argumento procede de la causa del temor por parte de la causa eficiente.

[35393] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 2
Ad secundum dicendum quod illi qui iam decapitantur, sunt in passione praesentis mali. Et ideo iste defectus excedit mensuram timoris.

 

[35393] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 2
2. Los que ya van a ser decapitados están padeciendo un mal presente. Y, por tanto, su impotencia excede la medida del temor.

[35394] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 3
Ad tertium dicendum quod decertantes timent non propter potentiam, qua decertare possunt, sed propter defectum potentiae, ex quo contingit quod se superaturos non confidunt.

 

[35394] Iª-IIae q. 43 a. 2 ad 3
3. Los que combaten no temen por razón del poder que les capacita para luchar, sino a causa de la falta de poder, debido a lo cual no confían en que habrán de vencer.

Cuestión precedente

 

Cuestión siguiente